Temat: Profilaktyka uzależnień

I. OGÓLNE ROZWAŻANIA

Pierwszym wymogiem jakiejkolwiek działalności zapobiegawczej jest wysłanie informacji, która dotrze bezpośrednio do konkretnej osoby  i zaangażuje ją w aktywny i odpowiedni sposób.

Drugi wymogiem jest umieszczenie przesłania we właściwym i ściśle określonym kontekście. Kontekst taki powinien być na bieżąco wzbogacany  i przekształcany przez wprowadzanie w życie nowych pomysłów oraz pod wpływem indywidualnych i grupowych reakcji odbiorców, w dynamicznym procesie konstruowanym zgodnie z potrzebami i odczuciami adresatów.

W działalności zapobiegawczej powinno się dostarczać informacji, które są:

• prawidłowe,
• realistyczne,
• pełne,
• dostępne,
• umieszczone we właściwym kontekście,
• systematyczne,
• zgodne ze społeczną rzeczywistością,
• ukierunkowane w taki sposób, by osiągnąć maksymalny udział odbiorców.

Ogólnie mówiąc, termin „zapobieganie” mieści w sobie wszystkie te działania, których celem jest zwalczenie pojawiania się i rozwoju określonego zjawiska w danym społeczeństwie. Oczywiście żadne prawidłowe działanie zapobiegawcze nie może obyć się bez używania metod, które są stosowne do osiągnięcia celu.

Działania zapobiegawcze powinny być systematyczne i powiązane ze sobą w ramach dokładnie zaplanowanych i przeprowadzanych programów wielosektorowych. Działalność zapobiegawcza może również polegać na promowaniu zachowań alternatywnych w stosunku do tych, jakim chce się zapobiegać. Innymi słowy, ten sam cel może zostać osiągnięty na wiele sposobów.

II. ZAPOBIEGANIE SPECYFICZNYM ZJAWISKOM

 Wśród problemów społecznych wymagających właściwych programów  profilaktycznych znajdują się:

• rozprzestrzenianie się przestępczości,
• rozprzestrzenianie się patologii społecznych, prowadzących do wyraźnych nierówności i konfliktów między różnymi grupami społecznymi, których wynikiem są destruktywne zachowania, wpływające negatywnie na życie społeczne,
• podejmowanie przez młodzież ryzykownych zachowań, prowadzących do wypaczeń i zbliżanie się przez młodzież do obszaru działań niezgodnych z prawem i pełnych przemocy,
• nadużywanie narkotyków.

Przy wszystkich zachowaniach obciążonych ryzykiem powinno kłaść się nacisk na promocję pozytywnego nastawienia do życia, życia wolnego od negatywnych uwarunkowań, zdrowego i autonomicznego, na podtrzymywanie pozytywnych relacji międzyludzkich i jednostkowego dobrego samopoczucia.

III. ZAPOBIEGANIE NADUŻYWANIU NARKOTYKÓW

Ogólnym celem zapobiegania nadużywaniu narkotyków jest doprowadzenie do sytuacji, w której członkowie danej społeczności nie używają narkotyków (z wyjątkiem konieczności ze względów medycznych), a przez to nie krzywdzą siebie i społeczności, w której żyją. Cel ten musi być  w rzeczywistości podzielony na pośrednie, bardziej szczegółowo określone cele.

Można to zrobić poprzez przeanalizowanie natury problemów, jakie mają być rozwiązane, oraz możliwości realizacji i społecznej akceptacji proponowanych działań.

Zapobiegawcze przesłania powinny pociągać za sobą poczucie solidarnością  i angażować całą społeczność w ponowne odkrywanie nowych kluczowych wartości oraz w proces prowadzący do pełnej niezależności i odpowiedzialności jej członków. Innymi słowy, zamiast zapobiegania nadużywaniu narkotyków, powinno mówić się o promocji wartości, które ludzkość uważa za istotne dla wspólnej, pokojowej egzystencji, to znaczy tych, które wymienione zostały w Deklaracji Praw Człowieka (Universal Declaration of the Human Rights) w 1984 roku.

Profilaktyka składa się z różnych działań, w szczególności:

• z działań psychologicznych i zdrowotnych, ukierunkowanych na poszczególne jednostki,
• z działań prawnych ,ukierunkowanych na jednostki i grupy,
• z działań socjalnych, pedagogiczno – edukacyjnych oraz rehabilitacyjnych, ukierunkowanych na grupy.

IV. CO MOŻNA ROBIĆ W RAMACH ZAPOBIEGANIA UZALEŻNIENIOM

 Poniżej wymienionych jest 36 propozycji dotyczących zapobiegania uzależnieniom, zasugerowanych przez organizację Ludzie na rzecz Profilaktyki (People for Prevention).

1.  Rozpowszechniać ulotki zawierające informacje dotyczące konsekwencji używania alkoholu oraz innych narkotyków  i zachęcające do prowadzenia stylu życia wolnego od narkotyków.

2.  Udostępniać przy wejściach do szkół ulotki, broszury i podobne publikacje, opisujące skutki używania narkotyków.

3.  Inicjować rozprowadzanie po domach plakatów i broszur, dostarczających podstawowych informacji o zapobieganiu.

4. Poinformować lokalną prasę o działalności profilaktycznej i udostępni    c jej materiał informacyjny oraz kopie publikacji.

5.  Wyprodukować półminutowy program telewizyjny lub radiowy z prośbą o współpracę w kształtowaniu wolnego od narkotyków społeczeństwa. Udostępnić program stacjom radiowym i telewizyjnym, żeby został nadany w czasie przeznaczonym dla spraw publicznych.

6.  Zorganizować jednodniowe seminarium, podczas którego kilka znanych osobistości przedstawi pomysły i propozycje, w jaki sposób stosować zasady profilaktyki.

7. Rozdać ulotki dotyczące profilaktyki w sklepach samoobsługowych, sklepach spożywczych i centrach handlowych.

8. Zebrać artykuły z gazet dotyczące uzależnień i wydrukować je na plakatach, żeby podkreślić potrzebę zapobiegania.

9. Umieścić plakaty na tablicach informacyjnych w szkołach, centrach społecznych i instytucjach publicznych.
10. Odwiedzić lokalne więzienie i rozdać broszury oraz przedstawić programy wideo.
11. Zachęcać do uczestnictwa w seminariach, dotyczących praktycznych sposobów na rozwinięcie twórczego stylu życia.
12. Zdobyć pozwolenie na wprowadzenie punktu o zapobieganiu do projektów społecznych, zakładowych lub politycznych zebrań.
13. Naciskać w formie pisemnej osoby reprezentujące legislaturę i władzę wykonawczą na wprowadzenie obowiązku umieszczania na butelkach z alkoholem i na produktach tytoniowych informacji o zagrożeniu.
14. Zaprosić lokalnych przedstawicieli ochrony zdrowia do publicznego wypowiadania się przeciwko używaniu alkoholu i narkotyków oraz przeciwko paleniu.
15. Poprosić lekarzy o przepisywanie mniej narkotyków, o kształcenie pacjentów w prawidłowym używaniu leków i o częstsze zalecanie leków naturalnych.
16. Zachęcić agendy telewizyjne do eliminacji jakiejkolwiek, nawet pośredniej promocji alkoholu, tytoniu i narkotyków podczas programów.
17. Nawiązać kontakty ze stowarzyszeniami motorowymi w celu popierania ich kampanii przeciwko prowadzeniu pojazdów pod wpływem alkoholu.
18. Zapewnić współpracę Policji w kampaniach przeciwko prowadzeniu pojazdów pod wpływem alkoholu.
19. Pozyskać współpracę nauczycieli w promowaniu pozytywnego stylu życia. Mają oni pozycję, która może znacznie wspomóc wysiłki przeciwko używaniu substancji uzależniających.
20. Wydelegować kilka lokalnych osobistości, by wypowiedzieli się pozytywnie o programie zapobiegania i zaproponować im, by zaangażowali się w te sprawę. Do tych osób należą na przykład: prezydent miasta, komendant Policji, kuratorzy oświaty, sędziowie, wpływowi przedsiębiorcy.
21. Zjednać do współpracy lokalnych prawników i członków innych grup profesjonalnych w celu szerzenia informacji o programach zapobiegających używaniu alkoholu, tytoniu i innych narkotyków.
22. Skontaktować przedstawicieli Policji z innymi reprezentantami prawa, w celu zapoznania ich z metodami zapobiegania i z potrzebami w zakresie   dbania o lokalną społeczność.
23. Zachęcać grupy rehabilitowanych do szerzenia idei zapobiegania.
24. Porozmawiać z dyrektorami firm i kierownictwem sklepów, by zgodzili się na pokazy filmów wideo dotyczących zapobiegania, po których mogłyby odbywać się dyskusje z pracownikami.
25. Poinformować służby socjalne o profilaktyce uzależnień i zaoferować im współpracę.
26. Skontaktować się z członkami lokalnych instytucji prawnych i zaoferować im współpracę.
27. Zapewnić sobie współpracę urzędników, którzy mogą – na szczeblu centralnym – podjąć kroki, by dostosować prawo do zapobiegania uzależnieniom. Zachęcić społeczeństwo do wzięcia udziału w takich inicjatywach i do śledzenia ich rozwoju. Można tego dokonać poprzez wysyłanie listów.
28. Wywierać nacisk na środowiska religijne, by przeprowadziły seminaria, które koncentrowałyby się na uniwersalnych wartościach duchowych i na popieraniu idei zapobiegania uzależnieniom.
29. Zaproponować, by artykuły zawierające praktyczne rady dotyczące sposobów walki z alkoholizmem, nikotynizmem i innymi uzależnieniami znalazły się w publikacjach religijnych.
30. Zorganizować specjalną linię telefoniczną dla kontaktów z ludźmi w danym regionie, dostarczać im informacje dotyczące zapobiegania i zaproponować stały listowny kontakt.
31. Przeprowadzić pogłębiona analizę rozwoju idei abstynencji od alkoholu, tytoniu i innych narkotyków.
32. Zorganizować grupy rodziców, by popierały programy krajowe dotyczące problemów związanych z alkoholem i innymi narkotykami.
33. Popierać powstawanie klubów młodzieżowych.
34. Zorganizować biuro zajmujące się kontaktami ze społeczeństwem w celu szerzenia informacji o zapobieganiu i wprowadzania inicjatyw w życie.
35. Zdobyć fundusze od zainteresowanych lokalnych firm i organizacji na cele propagowania idei zapobiegania w telewizji, radiu i prasie.
36. Wyszkolić spikerów i wyprodukować programy wideo dla klubów. Szukać pomocy finansowej od instytucji, firm i samych klubów.

V. STRATEGIE ZAPOBIEGANIA UZALEŻNIENIOM

W celu skuteczniejszego  przeciwdziałania alkoholizmowi i narkomanii wypracowano różne strategie i modele działań wobec osób uzależnionych. Opierając się na dotychczasowych badaniach, Ośrodek Badań nad Uzależnieniami w Toronto opracował i przedstawił cztery kierunki działań, które prowadzą do zmniejszenia lub eliminacji szkodliwych skutków nadużywania środków uzależniających. Najlepsze wyniki daje ich harmonijne współdziałanie. Oto cztery kierunki działań:

1. Prawniczy – to wydawanie nowych ustaw i przestrzeganie dotychczasowych, stosowanie bardziej restrykcyjnych przepisów, które ograniczyłyby rozpowszechnianie się zjawiska narkomanii i alkoholizmu w społeczeństwie.
2. Polityka rządowa i społeczna – to kształtowanie postaw i wpływanie na zachowanie się jednostek oraz grup poprzez ograniczanie dostępu do alkoholu i środków narkotycznych; to także ograniczenie ich używania       w obyczajach kulturowych.
3. Wczesna diagnoza kliniczna oraz interwencja – mają za zadanie wykrycie i rozpoznanie nałogu, zapobieganie jego rozszerzaniu się, usuwanie uszkodzeń psychofizycznych w organizmie alkoholika czy narkomana.
4. Prowadzenie szkolenia w szerokim zakresie – to przekazywanie fachowej wiedzy, wpajanie odpowiednich poglądów na temat wartości integralnego wychowania, kształtowanie opinii, postaw społecznych.

W profilaktyce wśród młodzieży zmierzać do integracji sfery emocjonalnej  i intelektualnej w rozwoju osobowym. Zapobieganie powinno być przedmiotem zaangażowania nie tylko profesjonalistów, lecz całego społeczeństwa. Problemy narkomanii i alkoholizmu są rezultatem wielu przejawów życia kulturowego. Programy zapobiegania powinny być starannie wypracowane, cierpliwie wprowadzane w życie, powinny być długoterminowe i wszechstronne.

W strategii oddziaływań psychoprofilaktycznych należy uwzględnić trzy podstawowe elementy:

1. osoba,
2. substancja,
3. środowisko.

Inicjatywy ukierunkowane na każdy z powyższych czynników powinny być zawarte w jednej  z poniższych strategii:

1. wpływ,
2. kontrola,
3. rozwój kwalifikacji,
4. wzorzec eksperymentalny.

Strategie z kolei muszą być nastawione na wypełnianie zadań, które są różne w zależności od tego, jakiego czynnika dotyczą. Na przykład, kiedy celem jest osoba, do zadań należy poznanie:

• zjawiska
• nastawienia
• intencji
• umiejętności oparcia się pokusie, itd.

Kiedy celem jest substancja, zadania są głównie związane z poznaniem jej cech:

• cena
• skład
• klasyfikacja
• opakowanie

Kiedy celem jest środowisko, uwaga musi być zwrócona na:

• reklamę
• dostępność środków odurzających
• kontekst fizyczny
• kontekst społeczno – kulturowy
• system instytucjonalny i prawny
• kluczowe czynniki służące wywieraniu wpływu

Akcja zapobiegawcza powinna przebiegać w ściśle wytyczonych ramach. Ilustruje to poniższy schemat.