Obecnie możemy być świadkami tworzenia się i ewoluowania wyjątkowo dużej ilości subkultur młodzieżowych. Zastanawiając się nad genezą ich powstawania należy zauważyć, że coraz więcej jest dziedzin życia, w których brak pewnej wiedzy, czy umiejętności dyskwalifikuje w jej ramach jednostkę. Pewna hermetyczność zasad funkcjonujących w tych dziedzinach determinuje niejako automatyczne kreowanie subkultur posługujących się swoim językiem, czy ogólnie pojętym stylem. Do almanachów historii odeszły już czasy, w których stwierdzenie subkultura młodzieżowa jednoznacznie kojarzyła się z rodzajem muzyki słuchanej przez daną grupę. Obecnie podkultury tworzą się praktycznie w każdej dziedzinie życia. Rodzaj uprawianego sportu, internet, kierunek studiów, muzyka to tylko nieliczne dziedziny życia, w których kreują się subkultury młodzieżowe.
Nasuwa się pytanie, czy przy tak dużej ilości subkultur zwiększa się czy też zmniejsza ich rola w rozwoju społecznym jednostki, rozumianym jako proces kształtowania się zachowań, postaw i potrzeb człowieka w życiu społecznym. Pamiętając, że na rozwój społeczny jednostki największy wpływ wywierają właśnie grupy społeczne, do których jednostka przynależy – przede wszystkim tzw. grupy odniesienia, można by jednoznacznie stwierdzić, że im więcej subkultur tym większy ich wpływ na proces socjalizacji. Oczywiście należy pamiętać, że do innych czynników zalicza się: stawiane przed jednostką cele, zadania, oczekiwania społeczne, system kar i nagród, a także poziom aktywności własnej i stopień jej orientacji w środowisku.
Jednak osobiście uważam, że duża ilość subkultur, w których dana jednostka działa jednocześnie może zmniejszać wpływ poszczególnych grup na proces socjalizacji. Oczywiście zależy to od stopnia, w jakim dana subkultura wymaga identyfikowania się z jej wartościami i sposobami postępowania. Im mniejszy margines niezależności i możliwości podejmowania własnych decyzji wewnątrz subkultury, tym większy wpływ na socjalizację jednostki. Należy jednak zauważyć, że zdecydowana większość współczesnych subkultur (wyłączając subkultury o silnym zabarwieniu ideologicznym – rasistowskim, nacjonalistycznym itp.) ogranicza wpływ na swoich członków tylko do pewnego, wybranego fragmentu ich życia. Silna presja grupy, jako jedna z podstawowych cech subkultury, jest wtedy ograniczona tylko do wąskiej części aktywności życiowych jednostki, pozostawiając im absolutną swobodę postępowania w pozostałych dziedzinach. Mamy więc do czynienia z subkulturami, które można by określić (oczywiście z dużym dystansem) mianem „liberalne”.
Obok nich występują również grupy bardzo silnie indoktrynujące swoich członków. Na pierwszym miejscu postawiłbym wspomniane już subkultury skupione wokół pewnych, głównie kontrowersyjnych ideologii. Ugrupowania neonazistowskie, bojówki stadionowych bandytów (bo określenie ich „kibicami” jest zupełnie nie na miejscu), i podobne subkultury bardzo silnie oddziałują na cały proces socjalizacji jednostki. Poprzez potrzebę niezwykle silnego identyfikowania się z grupą, często wywołaną kultem przemocy stosowanym w tego rodzaju podkulturach i tym samym koniecznością szukania poczucia bezpieczeństwa wewnątrz grupy, młody człowiek jest szczególnie silnie narażony na narzucenie sobie wartości i postaw preferowanych przez grupę.
Pamiętając, że cały proces socjalizacji, czyli rozwoju społecznego człowieka, kształtowania jego osobowości, przekazywania systemu wartości, norm, wzorów zachowań, obowiązujących we współżyciu z innymi ludźmi oraz umiejętności niezbędnych dorosłej osobie, dokonuje się poprzez oddziaływanie środowiska społecznego, osób lub instytucji, dochodzimy do wniosku, że każda subkultura wywiera wpływ na jego przebieg. Nawet jeżeli ingeruje ona tylko w wybrane sfery aktywności życiowej młodego człowieka to i tak wywiera ona wpływ na całokształt jego rozwoju. Wcześniej czy później, rozważając proces socjalizacji również jako adaptację norm zewnętrznych i przekształcanie ich na normy własnego postępowania, wpływ zasad postępowania danej grupy może mieć też wpływ na wszystkie pozostałe sfery życia młodego człowieka. Uzależnione jest to od wielu czynników: podatności danej jednostki, siły oddziaływania subkultury, potencjalnych możliwości funkcjonowania w innych grupach, czy organizacjach itd.
Jednak nie ulega wątpliwości, że każda subkultura młodzieżowa wywiera wpływ na kształtowanie się charakteru i postaw jej członków, a tym samym bezpośrednio uczestniczy w procesie ich socjalizacji. Należy pamiętać, że wpływ subkultury może mieć zarówno zabarwienie negatywne, jak i pozytywne. Nie jest to oczywiste, gdyż przyjęło się ad priori utożsamiać każdą grupę zwaną subkulturą, jako pewne negatywne zjawisko społeczne. Tymczasem można wskazać na takie subkultury młodzieżowe, które jak najbardziej pozytywnie przyczyniają się do prawidłowego jej rozwoju ( w społecznym tego słowa znaczeniu).
Opracowano w oparciu o:
Roman Smolski, Marek Smolski , “Słownik Encyklopedyczny Edukacja Obywatelska”, 1999
R. Berger, Invitation to Sociology. A Humanistic Perspective, NY 1997
Praca zbiorowa, Teoria socjologiczna Floriana Zananieckiego, wydawnictwo TN KUL, 1999
M. Zapolska, „W paszczy lwa”, tygodnik „Polityka”, nr 17 (maj 1997)